Çocuklarda Yas Dönemi ve Ölüm Kavramı
MAKALE #7286 © Yazan Psk.Aylin KULA | Yayın Ağustos 2011 | 4,194 Okuyucu
Bir kayıp sonrasında aile yetişkinler için çocukla ölüm hakkında konuşmak çok zordur. Öncelikle yetişkin de büyük olasılıkla kendi yakınını kaybetmiştir ve kendi yas sürecindedir, duygusal olarak bu durumu çocuğa açıklayabilecek durumda değildir. Ve en zorlanılan durumlardan biri de çocuğa ölümü, gideni anlatmaktır. Onu üzmeden, incitmeden ve yanlış bilgilendirmeden konuşmakta çok zorlanır yetişkinler. Birçoğu çocuğun bu ihtiyacını görmezden gelmeyi tercih ederler çünkü bu durumu açıklamak yetişkin için de oldukça acı vericidir. Sanki o olay hiç olmamış ya da önemli değilmiş gibi davranırlar.
Çocuğun ölüm kavramıyla karşılaşması, bu beklenmedik ve acı veren olayı nasıl algılayacağı, yorumlayacağı ve nasıl bir tepki vereceği, büyük ölçüde çevresindeki yetişkinlere, onların içinde de özellikle anne-babaya bağlıdır. Oysaki ölüm çocuk için hemen hemen her yerdedir. Televizyon programlarında anne babasıyla izlemek zorunda kaldığı haberlerde, yetişkin sohbetlerinde, evcil ya da dışarıda bir hayvanın ölümünde çocuk ölümle karşılaşmaktadır. Sadece bu konuda ona uygun bir açıklama yapılmadığı için kafası karışmakta ve sorular sormaktadır. Ancak bu sorular, soru sorduğu yetişkine de zor geldiği için çoğunlukla geçiştirilmektedir.
Çocuklar gelişim dönemlerinin özelliklerine göre ölümü anlamdırırlar.
0-2 Yaş – Anlama yeteneğinde değildir, ama bağlandığı kişiden ayrıldığında ayrılık anksiyetesi yaşar.
3-5 Yaş – Ölümü geri dönülebilir bir olay gibi algılar. Ölümün insandan insana geçtiğine böylelikle başkalarının ve kendinin de bundan ötürü öleceğine inanır ve korkar.
6-10 Yaş – Geri dönülmez, sona erme olarak görür. Kendinin ölebileceğini kavrayamaz.
11-13 Yaş – Evrensel ve sona erme olarak görür. Ölümün biyolojik yönleri ve cenaze töreninin ayrıntılarıyla ilgilidir.
14-18 Yaş – Soyut biçimde kavrar. Tehlikeli durumlar sonucu ölebileceğini bilir.
Dikkat edilmesi gerekenler:
Yas dönemindeki çocuğa yaklaşırken ve onunla konuşurken kullandığımız cümlelere dikkat etmemiz gerekmektedir, zira bazen iyi niyetle söylediğimiz bazı teselli edici cümleler onun için başka yeni korkular doğmasına neden olabilir. Mesela; ‘annen uyuyor, derin bir uykuda’ gibi cümleler çocuğun uyku ile ölüm arasında yanlış bir bağlantı kurmasına neden olacak ve uyku problemlerine neden olabilecektir. Çocuğun zihin yaşına uygun cümlelerle ölüm açıklanmalı ve sorduğu bütün sorular elimizden geldiğince cevaplanmaya çalışılarak geçiştirilmemelidir. Zira yakın kaybında özellikle anne, baba kaybında çocukta suçluluk duyguları gelişebilir. Ben kötü bir çocuktum, yaramazlık yaptım bu yüzden annem ya da babam gitti şeklinde suçluluk duyguları geliştirebilir, diğer yakınları kayıptan sonra ona gerekli özeni göstermez ve açıklamada bulunmazlarsa suçluluk duyguları katlanarak artabilir.
Çocukların hepsi gelişim dönemine uygun tepkiler vermezler. Bazen gelişim dönemlerine uygun olmayan tepkiler verirler. Yine yas döneminin evrelerinde de hepsi aynı tepkileri vermezler. Bazen bir çocuk şok aşamasını sessizce geçirirken diğeri sürekli ağlayabilir. Anne- baba kaybından birinde kalan çocuklardan biri sürekli ağlarken, diğeri oyunlarına devam edebilir. Bu durum garip gibi gözükse de her çocuğun acıyla baş etme yöntemi farklıdır, ancak oyun oynayan çocuğun üzgün olmadığı varsayılarak destek aşamasında atlanması rastlanan bir durumdur. Bu durumda bir çocuk yas tepkisi göstermediği için acısı yok sayılabilecektir, bu durum gözden kaçırılmamalıdır.
Çocuklardan acılarını bastırmaları, yok saymaları istenmemelidir. Çocuktan güçlü olmasını istemek, erkekler ağlamaz gibi söylemler son derece yanlıştır. Acısını, duygularını ifade etmesine izin vermek, onu bu koşulları hazırlamak yerinde olacaktır. Çocuğun yanında kayıptan ve yasımızdan bahsetmemek, sürekli olarak onu üzmemeye çalışarak konuyu kapatmak çocuğun yas sürecini çok daha ağır ve sancılı geçirmesine neden olacaktır.
Cenazeden sonra herkes rutin hayatına devam ettiğinde, çocuk için yoksunluk duygusu şiddetli bir şekilde baş gösterir. Bu dönemde çocuklar tırnak yeme, alt ıslatma, kekeleme, boğaz ya da eklem ağrıları yaşayabilirler. Yapılması gereken yaşadığı duyguları bastırmamak, duygularını yaşamasına izin vermek, sabırlı ve şefkatli olmaktır. Yine okul çağı çocuklarında dikkat dağınıklığı, okul uyum problemleri gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Okulda öğretmenin, akranlarının ve ailenin desteğiyle bu tepkiler zamanla normale döner.
Kaybı olan çocuğa yaklaşımda neler yapılabilinir?
1- Çocuğa karşı açık ve dürüst olmak gerekir. Çocuğa, bu konu ile ilgili geçici öyküler anlatmak yerine, gerçek öykünün anlatılması çok önemlidir.
2- Ölüm sonrasında ölümle ve ölen kişiyle ilgili konuşmasına ve soru sormasına imkân tanınmalıdır. Ölen kişinin fotoğraflarına ve eşyalarına bakmasına ve mezar ziyaretlerine katılmasına olanak sağlamak gereklidir. Çocuklar için oyun oynamak çok önemli bir baş etme yöntemidir, oyun oynamasına mutlaka izin verilmelidir.
3- Kaybı kesinlikle yok saymamak gerekir. Kendi duygularımızı çocuktan saklamamalıyız.Sürekli mantıklı olmak ve hiçbir şey olmamış gibi davranmak, çocuğun kendi içinde birçok duygusunu bastırmasına neden olur ve iç huzursuzluğuna yol açar. Duyguların ifade edilebileceğini görmek çocuğu rahatlatır.
4- Çocuğun duygusal dünyasını kontrol edin, suçluluk duygularını konuşmasına imkân yaratın.
5- Çocuğa, bir kaybı olduğu, ona tanıdığı, sevdiği biri tarafından söylenmelidir
6- Çocuğun ölümden sonra ölüm evinden uzaklaştırılması çocuğun daha sonra uyum sağlamasını güçleştirecektir. Mümkünse alışık olduğu ortamda kalması ancak bir an önce alıştığı rutine dönmesi çok önemlidir.
7- Çocuk okula devam ediyorsa durum öğretmeniyle ve onunla ilgilenen diğer yetişkinlere anlatılmalı ve onların desteği de istenmelidir.
Çocuğun ölüm kavramıyla karşılaşması, bu beklenmedik ve acı veren olayı nasıl algılayacağı, yorumlayacağı ve nasıl bir tepki vereceği, büyük ölçüde çevresindeki yetişkinlere, onların içinde de özellikle anne-babaya bağlıdır. Oysaki ölüm çocuk için hemen hemen her yerdedir. Televizyon programlarında anne babasıyla izlemek zorunda kaldığı haberlerde, yetişkin sohbetlerinde, evcil ya da dışarıda bir hayvanın ölümünde çocuk ölümle karşılaşmaktadır. Sadece bu konuda ona uygun bir açıklama yapılmadığı için kafası karışmakta ve sorular sormaktadır. Ancak bu sorular, soru sorduğu yetişkine de zor geldiği için çoğunlukla geçiştirilmektedir.
Çocuklar gelişim dönemlerinin özelliklerine göre ölümü anlamdırırlar.
0-2 Yaş – Anlama yeteneğinde değildir, ama bağlandığı kişiden ayrıldığında ayrılık anksiyetesi yaşar.
3-5 Yaş – Ölümü geri dönülebilir bir olay gibi algılar. Ölümün insandan insana geçtiğine böylelikle başkalarının ve kendinin de bundan ötürü öleceğine inanır ve korkar.
6-10 Yaş – Geri dönülmez, sona erme olarak görür. Kendinin ölebileceğini kavrayamaz.
11-13 Yaş – Evrensel ve sona erme olarak görür. Ölümün biyolojik yönleri ve cenaze töreninin ayrıntılarıyla ilgilidir.
14-18 Yaş – Soyut biçimde kavrar. Tehlikeli durumlar sonucu ölebileceğini bilir.
Dikkat edilmesi gerekenler:
Yas dönemindeki çocuğa yaklaşırken ve onunla konuşurken kullandığımız cümlelere dikkat etmemiz gerekmektedir, zira bazen iyi niyetle söylediğimiz bazı teselli edici cümleler onun için başka yeni korkular doğmasına neden olabilir. Mesela; ‘annen uyuyor, derin bir uykuda’ gibi cümleler çocuğun uyku ile ölüm arasında yanlış bir bağlantı kurmasına neden olacak ve uyku problemlerine neden olabilecektir. Çocuğun zihin yaşına uygun cümlelerle ölüm açıklanmalı ve sorduğu bütün sorular elimizden geldiğince cevaplanmaya çalışılarak geçiştirilmemelidir. Zira yakın kaybında özellikle anne, baba kaybında çocukta suçluluk duyguları gelişebilir. Ben kötü bir çocuktum, yaramazlık yaptım bu yüzden annem ya da babam gitti şeklinde suçluluk duyguları geliştirebilir, diğer yakınları kayıptan sonra ona gerekli özeni göstermez ve açıklamada bulunmazlarsa suçluluk duyguları katlanarak artabilir.
Çocukların hepsi gelişim dönemine uygun tepkiler vermezler. Bazen gelişim dönemlerine uygun olmayan tepkiler verirler. Yine yas döneminin evrelerinde de hepsi aynı tepkileri vermezler. Bazen bir çocuk şok aşamasını sessizce geçirirken diğeri sürekli ağlayabilir. Anne- baba kaybından birinde kalan çocuklardan biri sürekli ağlarken, diğeri oyunlarına devam edebilir. Bu durum garip gibi gözükse de her çocuğun acıyla baş etme yöntemi farklıdır, ancak oyun oynayan çocuğun üzgün olmadığı varsayılarak destek aşamasında atlanması rastlanan bir durumdur. Bu durumda bir çocuk yas tepkisi göstermediği için acısı yok sayılabilecektir, bu durum gözden kaçırılmamalıdır.
Çocuklardan acılarını bastırmaları, yok saymaları istenmemelidir. Çocuktan güçlü olmasını istemek, erkekler ağlamaz gibi söylemler son derece yanlıştır. Acısını, duygularını ifade etmesine izin vermek, onu bu koşulları hazırlamak yerinde olacaktır. Çocuğun yanında kayıptan ve yasımızdan bahsetmemek, sürekli olarak onu üzmemeye çalışarak konuyu kapatmak çocuğun yas sürecini çok daha ağır ve sancılı geçirmesine neden olacaktır.
Cenazeden sonra herkes rutin hayatına devam ettiğinde, çocuk için yoksunluk duygusu şiddetli bir şekilde baş gösterir. Bu dönemde çocuklar tırnak yeme, alt ıslatma, kekeleme, boğaz ya da eklem ağrıları yaşayabilirler. Yapılması gereken yaşadığı duyguları bastırmamak, duygularını yaşamasına izin vermek, sabırlı ve şefkatli olmaktır. Yine okul çağı çocuklarında dikkat dağınıklığı, okul uyum problemleri gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Okulda öğretmenin, akranlarının ve ailenin desteğiyle bu tepkiler zamanla normale döner.
Kaybı olan çocuğa yaklaşımda neler yapılabilinir?
1- Çocuğa karşı açık ve dürüst olmak gerekir. Çocuğa, bu konu ile ilgili geçici öyküler anlatmak yerine, gerçek öykünün anlatılması çok önemlidir.
2- Ölüm sonrasında ölümle ve ölen kişiyle ilgili konuşmasına ve soru sormasına imkân tanınmalıdır. Ölen kişinin fotoğraflarına ve eşyalarına bakmasına ve mezar ziyaretlerine katılmasına olanak sağlamak gereklidir. Çocuklar için oyun oynamak çok önemli bir baş etme yöntemidir, oyun oynamasına mutlaka izin verilmelidir.
3- Kaybı kesinlikle yok saymamak gerekir. Kendi duygularımızı çocuktan saklamamalıyız.Sürekli mantıklı olmak ve hiçbir şey olmamış gibi davranmak, çocuğun kendi içinde birçok duygusunu bastırmasına neden olur ve iç huzursuzluğuna yol açar. Duyguların ifade edilebileceğini görmek çocuğu rahatlatır.
4- Çocuğun duygusal dünyasını kontrol edin, suçluluk duygularını konuşmasına imkân yaratın.
5- Çocuğa, bir kaybı olduğu, ona tanıdığı, sevdiği biri tarafından söylenmelidir
6- Çocuğun ölümden sonra ölüm evinden uzaklaştırılması çocuğun daha sonra uyum sağlamasını güçleştirecektir. Mümkünse alışık olduğu ortamda kalması ancak bir an önce alıştığı rutine dönmesi çok önemlidir.
7- Çocuk okula devam ediyorsa durum öğretmeniyle ve onunla ilgilenen diğer yetişkinlere anlatılmalı ve onların desteği de istenmelidir.
Beğenin 
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
çocuk için ölüm, çocuğa ölümü anlatmak, çocuklarda yas, çocuklarda ölüm kavramı, anne-baba kaybı, annenin ölümü, babanın ölümü, çocukta yas, çocukta matem, çocuklara ölümü anlatmak
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
