Mükemmeliyetçilik
MÜKEMMELİYETÇİLİK
‘Neden bugünkü performans değerlendirmesinden 10 değil de 9.5 aldım?’
‘Arabayı tam istediğim gibi hizalı park edemedim, çok canım sıkkın.’
‘Bugün çok mu yeşil giyindim? Biraz turuncu katsam mı aksesuar olarak? Asla tam istediğim gibi olmadım.’
‘O çatalı neden önüme yamuk koydu ki garson?’
Yukarıdaki örneklerde de görebileceğiniz gibi mükemmeliyetçilik, kişinin kendinde, kendi davranışlarında veya başkalarında aradığı kusurlar ve bunları düzeltme çabaları olarak adlandırılabilir. Buna göre mükemmeliyetçi olan bir kişinin zihninde sürekli olarak en iyiye, en kusursuza ulaşma çabası vardır ve çoğu zaman hata payı yoktur. Kendine ve başkalarına karşı hata toleransı çok düşük olup kusurlu, hatalı olan şeylere karşı öfkeli hissedebilirler. Aslında bu öfke kendi içlerindeki kusurluluğa karşı gelişen bir öfke savunması olarak da adlandırılabilir. Yani öfkelenerek zihinlerinde var olan ‘kusurluyum’ ‘eksiğim’ ‘yetersizim’ gibi temel inançların üzerini kapatıyor olma ihtimalleri çoğu zaman epey yüksektir. ‘Mükemmel olmalı (yım)’ inancı da tıpkı öfke duygusu gibi altta yatan temel inancın üstesinden gelmeye yarayan ara inançlardan biridir. Çünkü kişinin kusurluluk şemasıyla temas etmesi daha acı verici bir deneyim olabilir. (Ara inançlar veya savunmalar karşılaşmak istemediğimiz ve bize duygusal olarak ağır gelecek en hassas noktalarımızdan kaçınmak için kullandığımız araçlardır.)
Esasen mükemmeliyetçilik bir özellik olmanın yanı sıra obsesif kompulsif kişilik bozukluğu tanısına kadar gidebilecek bir spektrumda gözlenebilir. Bir şeylerin iyisini istemekle kusura, hataya tahammül edememek arasında fark vardır. Çünkü zaman zaman hepimiz bazen kendimiz bazen sevdiğimiz biri için en iyisini istiyor olabilir. Ancak mükemmeliyetçi kişiler için bu durum istemenin ötesine geçip hatalıya tahammül edememe noktasındadır.
İnsanın olduğu her yerde kusurun, hatanın olabileceğini varsaydığımızda sosyal ilişkileri sekteye uğratacak bir durumdur mükemmeliyetçilik. Çünkü tahmin ettiğiniz gibi kimse en küçük hatası nedeniyle eleştirilmek veya surat asılmak istemez. Bu durumda da mükemmeliyetçi kişilerin sosyal ilişkileri kusursuzluk-hatasızlık beklentileri nedeniyle çevrelerindeki kişileri yorabilir, zaman zamansa ciddi sorunlar yaratabilir.
Peki bu durumu değiştirmek mümkün mü?
Az önce de belirtmiş olduğum gibi bu bir özellik olmakla obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna kadar uzanan bir spektrum. Yani dolayısıyla değişim, spektrumun neresinde olduğuna bağlı olarak değişir. Ancak OKKB bireylerde değişim olmaz mı? Tabi ki olur yalnızca bu durumda psikoterapi desteği ve farmakolojik tedavi de çoğu zaman gerekli.
Aşağıdaki öneriler OKKB’den ziyade mükemmeliyetçilik özelliği olan kişilere daha uygundur:
1. Mükemmeliyetçilik en çok hangi durum/ yer ve kişilerle tetikleniyor? Özellikle kusursuzluk ihtiyacının oluştuğu bir durum ve kişi var mı? Örneğin; babamın yanında çok daha kusursuz olmaya çalışırım veya özel hayatımda iş hayatımda olduğum gibi mükemmeliyetçi değilimdir, gibi. Burada engellemeye çalıştığınız ne olabilir? Eleştiri almaktan kaçınma veya rezil olma korkusu? Belki de karşınızdaki kişileri gereğinden fazla yüceltiyor, sürekli onların beklentilerine uyumlanmaya çalışıyor olabilir misiniz?
Eğer cevabınız evetse, hayatınızdaki kişileri doğru yerlere koymayı deneyebilir, kendi ihtiyaçlarınız önceliklendirmeyi deneyebilirsiniz.
2. Bir şey veya bir durum istediğiniz gibi gitmediğinde hissettiğiniz duygular neler? Örneğin; ev boyanırken boya ustası tavana ufak bir dokunuş yapıp düzeltmediğinde hissettiğiniz şey huzursuzluk, öfke, yetersizlik, rezil olma kaygısı vb. duygulardan hangisi? Bu duygular şuandan veya gelecekte zihninizde canlandırdığınız senaryolardan kaynaklanıyor olabilir. Mesela az önceki örnekte ‘Komşular tavanı öyle üstün körü boyanmış görürlerse kesin tüm apartmana yayılacak bu söylenti ve rezil olacağım.’ düşüncesi geleceğe ait bir senaryodan referans alarak oluşturduğunuz bir düşüncedir ve şuan rezil olma kaygısı veya huzursuzluk yaratabilir. Bu durumda yine 1. Açıklamaya geri dönebilirsiniz.
3. Dediğimiz gibi mükemmeliyetçilik, geleceğe yönelik rezil olma, eleştirilme, azarlanma vb gibi geleceğe dair kötü senaryolardan kaynaklanıyorsa bu durumda kendinize şunu sorabilirsiniz? : ‘Bu konuda başıma gelmesinden en çok korktuğum senaryo nedir?’ Bu senaryoyu detaylıca düşünüp kelimelere dökebilir veya yazabilirsiniz. Senaryoyu kendinize tekrar okuduğunuzda veya anlattığınızda en en kötü senaryonun gerçekleşme ihtimali % kaçtır? Diyelim mi çok küçük bir ihtimalle gerçekleşti, genellikle yaşadığımız durumlar zihnimizde yarattığımız durumlara kıyasla daha baş edilebilir ve kolay durumlar olmaktadır. Yani zihinde yaratılan senaryonun içine girince uzaktan baş edilemez görülen durum çoğunlukla daha baş edilebilir olmaktadır.
4. Son olarak içinizdeki yargılayıcı, kusur arayıcı iç sesi fark edin. ‘ Bunu eksik yaparsan kesin seninle dalga geçerler.’ ‘ 3 dakika geç kaldın kesin herkes farkedip senin ne kadar özensiz bir çalışan olduğunu düşünecek.’ Bu eleştirel ve katı tutumlu iç sesin karşısında daha yumuşak ve anlayışlı bir ses olsa ne derdi? Kendinize bunu sorun.
‘Bunu eksik yaparsam hatamı farkedip bir dahakine çok dikkatli olacağımı söyleyebilirim.’ ‘3 dakikalık gecikme çok büyük bir fark yaratmaz, bazı günler insanlar minik gecikmeler yaşayabilir.’ gibi daha anlayışlı bir iç ses oluşturmayı deneyin ve böyle düşündüğünüzde nasıl hissettiğinize bakın.
Bu yazılanları olabildiğince fazla pratik yapıp davranışlarınızı esnetmeyi deneyin.
‘Neden bugünkü performans değerlendirmesinden 10 değil de 9.5 aldım?’
‘Arabayı tam istediğim gibi hizalı park edemedim, çok canım sıkkın.’
‘Bugün çok mu yeşil giyindim? Biraz turuncu katsam mı aksesuar olarak? Asla tam istediğim gibi olmadım.’
‘O çatalı neden önüme yamuk koydu ki garson?’
Yukarıdaki örneklerde de görebileceğiniz gibi mükemmeliyetçilik, kişinin kendinde, kendi davranışlarında veya başkalarında aradığı kusurlar ve bunları düzeltme çabaları olarak adlandırılabilir. Buna göre mükemmeliyetçi olan bir kişinin zihninde sürekli olarak en iyiye, en kusursuza ulaşma çabası vardır ve çoğu zaman hata payı yoktur. Kendine ve başkalarına karşı hata toleransı çok düşük olup kusurlu, hatalı olan şeylere karşı öfkeli hissedebilirler. Aslında bu öfke kendi içlerindeki kusurluluğa karşı gelişen bir öfke savunması olarak da adlandırılabilir. Yani öfkelenerek zihinlerinde var olan ‘kusurluyum’ ‘eksiğim’ ‘yetersizim’ gibi temel inançların üzerini kapatıyor olma ihtimalleri çoğu zaman epey yüksektir. ‘Mükemmel olmalı (yım)’ inancı da tıpkı öfke duygusu gibi altta yatan temel inancın üstesinden gelmeye yarayan ara inançlardan biridir. Çünkü kişinin kusurluluk şemasıyla temas etmesi daha acı verici bir deneyim olabilir. (Ara inançlar veya savunmalar karşılaşmak istemediğimiz ve bize duygusal olarak ağır gelecek en hassas noktalarımızdan kaçınmak için kullandığımız araçlardır.)
Esasen mükemmeliyetçilik bir özellik olmanın yanı sıra obsesif kompulsif kişilik bozukluğu tanısına kadar gidebilecek bir spektrumda gözlenebilir. Bir şeylerin iyisini istemekle kusura, hataya tahammül edememek arasında fark vardır. Çünkü zaman zaman hepimiz bazen kendimiz bazen sevdiğimiz biri için en iyisini istiyor olabilir. Ancak mükemmeliyetçi kişiler için bu durum istemenin ötesine geçip hatalıya tahammül edememe noktasındadır.
İnsanın olduğu her yerde kusurun, hatanın olabileceğini varsaydığımızda sosyal ilişkileri sekteye uğratacak bir durumdur mükemmeliyetçilik. Çünkü tahmin ettiğiniz gibi kimse en küçük hatası nedeniyle eleştirilmek veya surat asılmak istemez. Bu durumda da mükemmeliyetçi kişilerin sosyal ilişkileri kusursuzluk-hatasızlık beklentileri nedeniyle çevrelerindeki kişileri yorabilir, zaman zamansa ciddi sorunlar yaratabilir.
Peki bu durumu değiştirmek mümkün mü?
Az önce de belirtmiş olduğum gibi bu bir özellik olmakla obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna kadar uzanan bir spektrum. Yani dolayısıyla değişim, spektrumun neresinde olduğuna bağlı olarak değişir. Ancak OKKB bireylerde değişim olmaz mı? Tabi ki olur yalnızca bu durumda psikoterapi desteği ve farmakolojik tedavi de çoğu zaman gerekli.
Aşağıdaki öneriler OKKB’den ziyade mükemmeliyetçilik özelliği olan kişilere daha uygundur:
1. Mükemmeliyetçilik en çok hangi durum/ yer ve kişilerle tetikleniyor? Özellikle kusursuzluk ihtiyacının oluştuğu bir durum ve kişi var mı? Örneğin; babamın yanında çok daha kusursuz olmaya çalışırım veya özel hayatımda iş hayatımda olduğum gibi mükemmeliyetçi değilimdir, gibi. Burada engellemeye çalıştığınız ne olabilir? Eleştiri almaktan kaçınma veya rezil olma korkusu? Belki de karşınızdaki kişileri gereğinden fazla yüceltiyor, sürekli onların beklentilerine uyumlanmaya çalışıyor olabilir misiniz?
Eğer cevabınız evetse, hayatınızdaki kişileri doğru yerlere koymayı deneyebilir, kendi ihtiyaçlarınız önceliklendirmeyi deneyebilirsiniz.
2. Bir şey veya bir durum istediğiniz gibi gitmediğinde hissettiğiniz duygular neler? Örneğin; ev boyanırken boya ustası tavana ufak bir dokunuş yapıp düzeltmediğinde hissettiğiniz şey huzursuzluk, öfke, yetersizlik, rezil olma kaygısı vb. duygulardan hangisi? Bu duygular şuandan veya gelecekte zihninizde canlandırdığınız senaryolardan kaynaklanıyor olabilir. Mesela az önceki örnekte ‘Komşular tavanı öyle üstün körü boyanmış görürlerse kesin tüm apartmana yayılacak bu söylenti ve rezil olacağım.’ düşüncesi geleceğe ait bir senaryodan referans alarak oluşturduğunuz bir düşüncedir ve şuan rezil olma kaygısı veya huzursuzluk yaratabilir. Bu durumda yine 1. Açıklamaya geri dönebilirsiniz.
3. Dediğimiz gibi mükemmeliyetçilik, geleceğe yönelik rezil olma, eleştirilme, azarlanma vb gibi geleceğe dair kötü senaryolardan kaynaklanıyorsa bu durumda kendinize şunu sorabilirsiniz? : ‘Bu konuda başıma gelmesinden en çok korktuğum senaryo nedir?’ Bu senaryoyu detaylıca düşünüp kelimelere dökebilir veya yazabilirsiniz. Senaryoyu kendinize tekrar okuduğunuzda veya anlattığınızda en en kötü senaryonun gerçekleşme ihtimali % kaçtır? Diyelim mi çok küçük bir ihtimalle gerçekleşti, genellikle yaşadığımız durumlar zihnimizde yarattığımız durumlara kıyasla daha baş edilebilir ve kolay durumlar olmaktadır. Yani zihinde yaratılan senaryonun içine girince uzaktan baş edilemez görülen durum çoğunlukla daha baş edilebilir olmaktadır.
4. Son olarak içinizdeki yargılayıcı, kusur arayıcı iç sesi fark edin. ‘ Bunu eksik yaparsan kesin seninle dalga geçerler.’ ‘ 3 dakika geç kaldın kesin herkes farkedip senin ne kadar özensiz bir çalışan olduğunu düşünecek.’ Bu eleştirel ve katı tutumlu iç sesin karşısında daha yumuşak ve anlayışlı bir ses olsa ne derdi? Kendinize bunu sorun.
‘Bunu eksik yaparsam hatamı farkedip bir dahakine çok dikkatli olacağımı söyleyebilirim.’ ‘3 dakikalık gecikme çok büyük bir fark yaratmaz, bazı günler insanlar minik gecikmeler yaşayabilir.’ gibi daha anlayışlı bir iç ses oluşturmayı deneyin ve böyle düşündüğünüzde nasıl hissettiğinize bakın.
Bu yazılanları olabildiğince fazla pratik yapıp davranışlarınızı esnetmeyi deneyin.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Mükemmeliyetçilik" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Begüm SAYAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Begüm SAYAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
